Umowa o pracę może być rozwiązana:

1. na mocy porozumienia stron,
2. przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem prawa okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem),
3. przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia),
4. z upływem czasu, na który była zawarta,
5. z dniem ukończenia pracy, dla wykonania której była zawarta (art. 30 § 1 k.p.).

Przepisy prawa pracy nakładają na pracodawcę wiele obowiązków w związku z zakończeniem trwania stosunku pracy. Oprócz wyboru trybu rozwiązania umowy o pracę pracodawca musi:

• sprawdzić, czy pracownik nie jest chroniony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy,
• skonsultować zamiar rozwiązania umowy z zoz, jeżeli taka działa u pracodawcy,
• wypłacić stosowne odprawy (np. emerytalną, rentową) i odszkodowania (z tytułu umowy o zakazie konkurencji, zwolnień grupowych),
• rozliczyć urlop wypoczynkowy i czas pracy,
• wydać świadectwo pracy.

Wypowiedzenie umowy o pracę

Wypowiedzenie jest oświadczeniem jednej ze stron, które powoduje rozwiązanie umowy o pracę z upływem okresu wypowiedzenia. Umowa może być wypowiedziana zarówno przez pracodawcę, jak i pracownika. Wypowiedzenie umowy o pracę zawsze musi mieć formę pisemną.

Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę

Pracodawca, wypowiadając umowę o pracę na czas nieokreślony, musi podać przyczynę wypowiedzenia. Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę jest złożone pracownikowi wówczas, gdy doszło do niego w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z treścią wypowiedzenia. Wypowiedzenie jest również skuteczne, gdy pracownik nie zapoznał się z treścią pisma, choć miał taką możliwość, ale z niej nie skorzystał, np. nie odebrał przesyłki z poczty. Potwierdzenie odbioru wypowiedzenia przez pracownika nie jest więc konieczne.

Ochrona przed wypowiedzeniem. Część pracowników, z uwagi na szczególną sytuację osobistą i życiową lub pełnione funkcje społeczne lub państwowe, podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę m.in.:

• pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 k.p.),
• w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 41 k.p.),
• kobiecie w ciąży oraz z pracownikowi w trakcie urlopu macierzyńskiego (chyba że istnieją przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zoz wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy – art. 177 § 1 k.p.),
• w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego winy (art. 1861p.).

Urlop wypoczynkowy. Pracownik w okresie wypowiedzenia jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca udzielił mu urlopu (art. 1671 k.p.).

W okresie, co najmniej 2-tygodniowego wypowiedzenia pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wymiar zwolnienia wynosi:

• 2 dni robocze – w okresie 2-tygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia,
• 3 dni robocze – w okresie 3-miesięcznego wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na podstawie art. 361 1 k.p.

Konsultacja z zoz. Pracodawca zawiadamia na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony zoz reprezentującą pracownika, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy (art. 38 § 1 k.p.). Niedopełnienie obowiązku poinformowania zoz jest naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. W zawiadomieniu pracodawca podaje przyczynę wypowiedzenia wraz uzasadnieniem. Jeżeli zoz uważa, ze wypowiedzenie jest nieuzasadnione, wówczas w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia może zgłosić na piśmie umotywowane zastrzeżenia (art. 38 § 2 k.p.). Pracodawca, mimo zastrzeżeń zoz, może wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę. Obowiązek ten nie dotyczy sytuacji, gdy pracownik nie jest członkiem zoz i nie uzyskał zgody związku na obronę swoich praw, u pracodawcy nie działa zoz lub w przypadku likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia

Umowę o pracę może rozwiązać bez wypowiedzenia zarówno pracodawca, jak i pracownik. Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia, zarówno z winy (zwolnienie dyscyplinarne) jak i bez winy pracownika. Oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia musi mieć formę pisemną i zawierać wolę natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę oraz przyczynę uzasadniającą rozwiązanie. Jeżeli stroną rozwiązującą umowę jest pracodawca, w piśmie zamieszcza pouczenie o przysługujących pracownikowi środkach odwoławczych.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę

Z winy pracownika. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:

1. ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
2. popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
3. zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku (art. 52 k.p.).

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy. Pracodawca ma obowiązek dokonać konsultacji zamiaru rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z reprezentującą pracownika zoz.

Bez winy pracownika. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:

1. jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
   • dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
   • dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową,
2. w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc (art. 53 § 1 k.p.).

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem – w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a w przypadku odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną – w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku (art. 53 § 2 k.p.).

Rozwiązanie umowy może nastąpić najwcześniej następnego dnia po upływie okresów ochronnych. Nie może zatem dojść do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.

Pracodawca powinien w miarę możliwości ponownie zatrudnić pracownika, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia bez winy pracownika zgłosi swój powrót do pracy niezwłocznie po ustaniu tych przyczyn.

Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron

Strony umowy o pracę mogą rozwiązać umowę o pracę za zgodną wolą, czyli w drodze porozumienia. W tym trybie może być rozwiązany każdy rodzaj umowy o pracę. W żadnej jednak sytuacji nie ma obowiązku wyrażenia zgody na propozycję rozwiązania umowy. Z inicjatywą rozwiązania umowy w tym trybie może wystąpić zarówno pracownik, jak i pracodawca. Jeżeli jednak rozwiązanie następuje za porozumieniem stron, ale przyczyna nie dotyczy pracownika, a pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, wówczas należy stosować przepisy ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).

Do rozwiązania umowy za porozumieniem stron dochodzi, gdy:

• pracownik składa oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy, a pracodawca wyraża zgodę,
• pracodawca składa ofertę rozwiązania umowy, a pracownik wyraża zgodę,
• pracownik i pracodawca podpisują wspólny dokument.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest umową zawieraną między pracownikiem a pracodawcą, w związku z istnieniem stosunku pracy. Umowa może być zawarta jedynie z pracownikiem mającym dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Umowa może być zawarta w momencie podpisywania umowy o pracę lub w trakcie jej trwania. Nie można jej zawrzeć po rozwiązaniu umowy o pracę. Odmowa zawarcia umowy przez pracownika może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę.

Forma umowy. Umowa o zakazie konkurencji musi być zawarta w formie pisemnej. Zakaz konkurencji może być ustanowiony jedynie w formie odrębnej umowy (art. 1012 § 1 k.p.). Sporządzenie odrębnej umowy o zakazie konkurencji może nastąpić w tym samym czasie i w tym samym dokumencie, co umowa o pracę. Może to także nastąpić w oddzielnym dokumencie, w tym samym lub późniejszym czasie, jednakże w czasie trwania stosunku pracy.

Czas obowiązywania. Rozwiązanie umowy o pracę powoduje, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy staje się skuteczna od dnia następującego po dniu rozwiązania umowy o pracę. Umowa przestaje zaś obowiązywać – co do zasady – po upływie okresu, na jaki ją zawarto. Natomiast przed upływem tego terminu zakaz konkurencji przestaje obowiązywać, gdy ustaną przyczyny uzasadniające taki zakaz, lub gdy pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku wypłaty odszkodowania (art. 1012 § 2 k.p.). Odnosi się to jednak tylko do zobowiązania, jakie przyjął na siebie pracownik, co oznacza, że w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania, pracownik przestaje być związany zakazem konkurencji, ale zachowuje roszczenie o odszkodowanie.

Działalność konkurencyjna. Działalność jest konkurencyjna, gdy:

• jej przedmiot pokrywa się choćby w części z przedmiotem działalności pracodawcy,
• zagraża lub narusza interes pracodawcy.

W treści umowy strony określają, jakie zachowania są zabronione pracownikowi. Umowa może zawierać postanowienia zakazujące pracownikowi prowadzenia działalności konkurencyjnej, świadczenia pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Umowa o zakazie konkurencji powinna zawierać postanowienia konkretyzujące treść zwrotu: „prowadzenie działalności konkurencyjnej”. Oznacza to, że nie można:

• wprowadzić nieograniczonego zakazu podejmowania działalności dodatkowej lub konkurencyjnej,
• powtarzać wyrażeń kodeksowych,
• zakazać bliżej nieokreślonej działalności handlowej, usługowej czy produkcyjnej.

W praktyce stosuje się często określenie zabraniające pracownikowi prowadzić działalność konkurencyjną w tym samym zakresie, co pracodawca. Nie uważa się takiego zwrotu za zbyt ogólnikowy tylko wtedy, kiedy rodzaj działalności szczegółowo został określony w statucie pracodawcy.

Odszkodowanie. Strony w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy muszą określić wysokość odszkodowania, należnego pracownikowi. Nie może być ono niższe od 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji (art. 1012 § 3 k.p.). W tym zakresie umowa powinna zawierać:

• wysokość odszkodowania,
• sposób płatności – jednorazowo czy w ratach,
• termin płatności.

Naruszenie zakazu przez pracownika. W sytuacji naruszenia zakazu konkurencji przez pracownika pracodawca może domagać się:

• zaprzestania przez pracownika podjętej zabronionej umową działalności,
• odszkodowania za niewykonanie zobowiązania.

Pracownik ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy, co oznacza, że ciężar dowodu:

• niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
• istnienia szkody,
• istnienia związku przyczynowego między niewykonaniem zobowiązania a szkodą spoczywa na pracodawcy.

Świadectwo pracy

W przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy każdy pracownik powinien niezwłocznie otrzymać od pracodawcy świadectwo pracy (art. 97 § 1 k.p.). Przez niezwłoczne wydanie świadectwa pracy należy rozumieć wydanie go bez jakiegokolwiek usprawiedliwionego opóźnienia. Jeżeli wydanie świadectwa pracy jest niemożliwe, pracodawca ma obowiązek w ciągu 7 dni od dnia ustania stosunku pracy przesłać je za pośrednictwem poczty bądź doręczyć w inny sposób do rąk pracownika lub upoważnionej osoby.

Szczegółowe zasady związane z wydawaniem i treścią świadectwa pracy reguluje rozporządzenie MPiPS z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282 ze zm.).

Świadectwo pracy jest dokumentem sporządzonym w formie pisemnej. Zawiera ono informacje dotyczące zatrudnienia pracownika w danym zakładzie pracy. Obowiązek wydania świadectwa pracy ciąży na wszystkich pracodawcach z mocy prawa, w przypadku rozwiązania umowy o pracę, niezależnie od tego, czy pracownik domagał się jego wydania, rozliczył się z powierzonego mienia lub czy dopełnił innych czynności koniecznych w związku z ustaniem stosunku pracy.

Pracodawca wydaje pracownikowi oryginał świadectwa pracy, kopię zaś włącza do jego akt osobowych. Świadectwo pracy musi zawierać pouczenie o możliwości i trybie jego sprostowania.

Świadectwo pracy zawiera istotne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych, takich jak:

• prawo do zasiłku dla bezrobotnych,
• prawo do zasiłku chorobowego w danym roku kalendarzowym,
• prawo do urlopu wypoczynkowego i innych zwolnień okolicznościowych,
• prawo do świadczeń rentowych i emerytalnych.

Pracownik, w ciągu 7 dni od dnia otrzymania świadectwa pracy, może wystąpić z wnioskiem do pracodawcy o sprostowanie treści świadectwa. Pracodawca zawiadamia pracownika w terminie 7 dni na piśmie o negatywnym wyniku jego rozpatrzenia, a – w razie uwzględnienia wniosku, wydaje pracownikowi w tym terminie nowe świadectwo pracy.

Jeżeli pracodawca nie uwzględni wniosku pracownika o sprostowanie świadectwa pracy, pracownikowi przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z żądaniem jego sprostowania w ciągu 7 dni od zawiadomienia o odmowie sprostowania. Pracownik ma prawo wystąpienia do sądu także wówczas, gdy przyczyną odmowy sprostowania było przekroczenie 7-dniowego terminu, w jakim powinien był się zwrócić o sprostowanie świadectwa do pracodawcy.

W razie uwzględnienia przez sąd pracy powództwa pracownika, pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi niezwłocznie nowe świadectwo pracy, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu w tej sprawie.